پیامد های تداوم بحران عربی برای منطقه و ایران

ضرب الاجل 10روزه چهار کشور عربستان،امارات،مصر و بحرین برای پذیرش شروط 13 گانه آنها از سوی قطر به پایان خود نزدیک می شود. با نزدیک شدن به پایان مهلت زمانی تعیین شده به نظر نمی رسد که قطر بخواهد به پذیرش خواسته آنها برای حل این بحران تن دهد. علت اصلی رد خواسته این محافل از سوی قطر بیشتر به خاطر مخاطراتی است که قرار است از رهگذر پذیرش آن حیات سر زمینی قطر را محاط و تهدید کند. آنگونه که مقامات دوحه اعلام کرده اند هر گونه پذیرش و اجرایی سازیی شروط محافل عرب بیشتر به جهت نا ممکن و غیر واقع بینانه بودن آن است. در نگاه مقامات دوحه پذیرش این شروط هم به معنای زیر و رو شدن کلی سیاست این کشور و هم نقض استقلال و حاکمیت قطر است که محققاً قیمومیت این کشور عربی را تحت سلطه این محافل قرار می دهد.

    البته قراین و شواهد در تحرکات دیپلماتیک برخی از کشور های منطقه نشان می دهند که از طریق میانجیگری و مساعی جمیله خود به بحران عربی پایان دهند.  دلیل این میانجیگری بدان خاطر است که آنان بتوانند منطقه را از تهدیدات مخاطرات یک بحران نوظهور دیگر مصون دارند، زیرا این کشور ها می دانند که منطقه توانایی و ظرفیت بحرانی دیگری را در کنار بحران سوریه و عراق ندارد. با اینهمه احتمال تصاعد و تزاید بحران عربی با توجه به انفعال قطر در پذیرش شروط آنها غیر ممکن نیست که محققا پیامد هایی را هم برای منطقه خواهد داشت. این شرایط  با توجه به نوع راهبرد عربستان  که بازی برد- باخت را با قطر آغاز کرده است، به خوبی پیداست.

در این ارتباط مهمترین پیامد تداوم بحران عربی، بازگشایی و رو یا رویی دو جبهه جدید در جغرافیای ملتهب و پر تنش خاورمیانه است. در این رو یا رویی جدید یک جبهه با محوریت ایران و ترکیه و جبهه دیگر با محوریت  مجموعه های اسرائیل محور به سر گردگی و کار گردانی عربستان  آنهم برای اجرا و تحقق بازی برد- باخت شکل می گیرد. دلیل همسویی ایران و ترکیه در بحران عربی به جهت اشتراک مواضعی است که نسبت به قطر دارند.  اول آنکه هر دو کشور روابط تجاری و اقتصادی با قطر دارند و دوم آنکه مواضع آنها در قبال جنبش اخوان المسلمین هموست و این دو کشور در کنار قطر بیشترین حمایت را از جنبش اخوان  المسلمین در تحولات موسوم به بهار عرب به عمل آوردند. به رغم فاصله گیری نیم بندی که در روابط ایران و ترکیه آنهم با نمایش های ضد ایرانی اردوغان و رهبران حزب عدالت و توسعه در نظم پسا کودتا و نظم پسا مونیخ صورت گرفته است،شاید این بحران فرصت طلایی و مناسب برای از سر گیری مناسبات دیپلماتیک این دو کشور باشد.کمترین نتیجه این همسویی خروج ترکیه از انزوا در منطقه و نیز همگرایی با ایران در خنثی کردن تحرکات ایذایی محافل عربی است.

اما در جبهه عربستان وضعیت همگرایی و  باز تعریف نظم جدید راهبردی به گونه دیگری است که اساساً مخاطره زا، مخرب  و با حد اکثر ریسک های ژئوپولیتکی همراست. این وضعیت را باید انعکاس تمایل عربستان و مجموعه های اسرائیل محور منطقه در کسب حد اکثری منافع ژئوپولیتیکی در راستای تولید بحران دانست. در گام نخست هدف اصلی نظم راهبردی عربستان و مجموعه های اسرائیل محور بحرینیزه و یا یمننیزه کردن بحران قطر و تداوم جنگ های نیابتی و مهار ایران است. در این نظم های جدید راهبردی،نگاه محافل عرب معطوف به سنجش واکنش ایران،تسلیم قطر در قبال خواسته ها و النهایه واگرایی در روابط دیپلماتیک ایران و قطر است. همچون گذشته محافل عربی با نقش یابی منطقه ای ایران در مناسبات منطقه سر ستیز و عناد دارند و بحران قطر فرصت دو باره ای را برای تعیین کنندگی نقش ایران فراهم می کند،در نتیجه این محافل نمی خواهند که دایره نفوذ ایران از گستره فعلی آن فراتر رود. هم اینک با جابجایی قدرت در عربستان و ولیعهدی عنصر ایران ستیزی چون محمد بن سلمان تمام تلاش و دغدغه این محافل عرب آن است که اهداف راهبردی آنان به بار بنشیند. حتی آنها در تحقق این اهداف به چراغ سبز و حمایت های آشکار و پنهان آمریکا نیز چشم دوخته اند. مسلم است که با ورود آمریکا به بحران عربی و با توجه به جایگاه ایران در نگرش و تفکر رهبران جدید کاخ سفید، نظم راهبردی محافل عربی ابعاد گسترده تری به خود خواهد گرفت. در این ارتباط مهمترین سیاستی که جمهوری اسلامی ایران باید اتخاذ کند،عدم حمایت سیاسی علنی از قطر در منازعه ای است که بخشی از اتهام های طرف قطری آن، داشتن رابطه با ایران است. بنابراین خویشتن داری و اتخاذ راهبرد صبر و اجتناب پرهیز از هر گونه اقدامات بهانه ساز کلید بی اثر کردن اهداف محافل عربی خواهد بود. در غیر این صورت،محاصره و حتی تجزیه قطر در کنار تداوم تنش و التهاب نتیجه منطقی این بحران خواهد بود که به سود هیچ کشوری در منطقه نخواهد بود.